Χρύσανθος

I

Όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Καταγόταν από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και μαρτύρησε επί Νουμεριανού (245 – 284), μαζί με τη σύζυγό του Δαρεία την Αθηναία. Τους έθαψαν ζωντανούς σε ένα λάκκο. Η μνήμη του τιμάται στις 19 Μαρτίου.

2. Μαρτύρησε επί Διοκλητιανού (284 – 305) και Μαξιμιανού (286-305) στη Φιλιππούπολη ή στη Βιζύη, μαζί με άλλους 36 μάρτυρες. Είναι γνωστοί ως οι τριάκοντα επτά (ΛZ’) μάρτυρες οι εν Βιζύη. Η μνήμη του τιμάται στις 20 Αυγούστου.

II

Όνομα διαφόρων κληρικών, αξιωματούχων ή λογίων.

1. Πατριάρχης Ιεροσολύμων (1707-31). Σπούδασε θεολογία και φιλολογία στην Ιταλία και μαθηματικά και αστρονομία στο Παρίσι. Περιηγήθηκε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και τελικά πήγε στα Ιεροσόλυμα. Το 1702 χειροτονήθηκε μητροπολίτης στην Καισάρεια της Παλαιστίνης και το 1707 έγινε πατριάρχης. Ο X. επέδειξε εξαιρετικά προσόντα και είναι επίσης αξιόλογος συγγραφέας διαφόρων έργων, ανάμεσα στα οποία και τα εξής: Λόγος περί ιερωσύνης, Συνταγμάτιον περί των οφφικίων της του Χριστού αγίας Εκκλησίας (Βουκουρέστι 1724), Εισαγωγή εις τα γεωγραφικά και σφαιρικά (Παρίσι 1716), Ιστορία και περιγραφή της Αγίας Γης και της αγίας πόλεως Ιερουσαλήμ (Βουκουρέστι 1728) κ.ά. Ο X. επιμελήθηκε και την έκδοση του Περί των εν Ιεροσολύμοις πατριαρχευσάντων έργο του Δοσίθεου. Πολλές επιστολές του, παραμένουν ανέκδοτες.

2. X. ο Αιτωλός (Ταξιάρχης Αιτωλίας π. 1714 – Νάξος 1785). Έλληνας λόγιος και διδάσκαλος, αδελφός του ιεραποστόλου Κοσμά. Το 1759 εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη και διετέλεσε δάσκαλος του Γεωργίου, γιου του Νικολάου Σούτσου. Αργότερα διορίστηκε δάσκαλος στην Πατριαρχική Ακαδημία (1763), της οποίας στη συνέχεια ανέλαβε τη διεύθυνση (1769), ενώ παράλληλα δίδασκε φιλοσοφία και μαθηματικά. Όταν ξέσπασε ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος, ο X. αναγκάστηκε εξαιτίας της αντιτουρκικής του δράσης να καταφύγει στη ρωσοκρατούμενη τότε Νάξο, όπου έμεινε και μετά τη συνθήκη του Κιουτσούκ - Καϊναρτζή. Εκεί δίδαξε τη γραμματική τέχνη, συγκρότησε όμως αργότερα σχολή (1775), που έγινε πασίγνωστο εκπαιδευτικό κέντρο. Από τον X. δεν έχουμε κανένα συγγραφικό έργο.

3. X. ο Καράμαλης (1770 – 1846). Έλληνας κληρικός, μελετητής της βυζαντινής μουσικής. Καταγόταν από τη Μάδυτο. Διδάχτηκε τα πρώτα μαθήματα μουσικής από τον Πέτρο Βυζάντιο. Το 1813 διορίστηκε δάσκαλος της εκκλησιαστικής μουσικής στην Πατριαρχική σχολή της Κωνσταντινούπολης. Διετέλεσε διαδοχικά μητροπολίτης Δυρραχίου, Σμύρνης και Προύσσας. Πέθανε στο Φανάρι. Έγραψε ένα αξιόλογο βιβλίο εκκλησιαστικής μουσικής με τίτλο Μέγα θεωρητικό της μουσικής (1820), το οποίο όμως δυστυχώς δεν σώθηκε, γιατί καταστράφηκε μαζί με τα άλλα του έργα σε πυρκαγιά.

4. X. Φιλιππίδης (Κομοτηνή 1881 – Αθήνα 1949). Μητροπολίτης Τραπεζούντας. Σπούδασε στη θεολογική σχολή Χάλκης και μετά την αποφοίτησή του υπηρέτησε ως αρχιδιάκονος και γενικός επίτροπος του μητροπολίτη Τραπεζούντας Κωνσταντίνου Καρατζόπουλου (1903). Το 1907 πήγε στην Ελβετία και έπειτα στη Γερμανία για μετεκπαίδευση. Το 1911 γύρισε στην Κωνσταντινούπολη και διορίστηκε αρχειοφύλακας της Μεγάλης Εκκλησίας και αρχισυντάκτης της Εκκλησιαστικής Αληθείας. Το 1913 χειροτονήθηκε από τον Οικουμενικό πατριάρχη Γερμανό μητροπολίτης Τραπεζούντας. Όταν, το 1916, τα ρωσικά στρατεύματα βάδιζαν εναντίον της Τραπεζούντας, η τουρκική κυβέρνηση του ανέθεσε την προστασία του τουρκικού λαού της περιοχής. Μετά τον A’ Παγκόσμιο πόλεμο, ο X. στάλθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στο Παρίσι, στο Λονδίνο και στο Σαν Ρέμο (Ιταλία), ως εκπρόσωπός του στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις. Στις διαπραγματεύσεις αυτές ο X. υπεράσπισε με σθένος τα δικαιώματα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και ιδιαίτερα εκείνων του Πόντου. Ξαναγύρισε στην Τραπεζούντα, από όπου πήγε στην Τιφλίδα της Γεωργίας και από εκεί στην Εριβάν της Αρμενίας, με απώτερο σκοπό να πείσει τους Αρμενίους για την αναγκαιότητα της συγκρότησης ελληνοαρμενικής ομοσπονδίας με την ένωση του Πόντου και της Αρμενίας. Για τη δραστηριότητά του αυτή καταδικάστηκε σε θάνατο από τους Τούρκους, αλλά κατόρθωσε να σωθεί και, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, ήρθε στην Αθήνα, όπου διετέλεσε αποκρισάριος (αντιπρόσωπος) του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Εξελέγη στη συνέχεια αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος (1938-41) και επέδειξε αξιόλογη ποιμαντορική δραστηριότητα.

Στο ενεργητικό του X. πρέπει να σημειωθεί και η μετάβασή του το 1931 στη Συρία, όπου διευθέτησε το ζήτημα του τότε πατριάρχη της Αντιοχείας του οποίου τη νομιμότητα αμφισβητούσαν οι άλλες Εκκλησίες. Ο X., σε σύσκεψη με εκπροσώπους των πατριαρχείων της Αλεξανδρείας και των Ιεροσολύμων, κατόρθωσε να εξομαλύνει τις διαφορές ώστε να αναγνωριστεί η νομιμότητα του τότε πατριάρχη Αντιοχείας και από τις άλλες Εκκλησίες.

Ο X. έχει συγγράψει και πολλά κείμενα με θεολογικό περιεχόμενο δημοσιευμένα στην Εκκλησιαστική Αλήθεια και στο περιοδικό που ίδρυσε στην Τραπεζούντα με τον τίτλο Οι Κομνηνοί. Μετά τον ξεριζωμό των Ποντίων, του ανατέθηκε η προεδρία της Επιτροπής Ποντίων της Αθήνας και με την ιδιότητά του αυτή ίδρυσε από το 1930 την ετήσια έκδοση Αρχείο Πόντου, που βραβεύτηκε από την Ακαδημία για τη συμβολή της στη διάσωση πολύτιμου ιστορικού και λαογραφικού υλικού. Για τη δραστηριότητά του στον τομέα αυτό αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου της Αθήνας (1937) και το 1940 εξελέγη ακαδημαϊκός.

Ο αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος (Χαρίλαος Φιλιππίδης) (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»).